Κατάθλιψη: Οι "αγκάθινες αλυσίδες" της ψυχής

                                                                                                      Η κατάθλιψη...                                              

         ευθύνεται για την απώλεια του 10% των παραγωγικών ωρών παγκοσμίως. Η μία στις τέσσερις γυναίκες και ο ένας στους οκτώ άνδρες μπορούν να εμφανίσουν κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της ζωής τους, δηλ. περίπου το 20% του πληθυσμού, με αυξανόμενους ρυθμούς κατά την τελευταία δεκαετία, εμφανιζόμενης και στο 2% έως 5% των παιδιών και εφήβων.

    Σχεδόν οι μισές από όλες τις περιπτώσεις κατάθλιψης δεν αναγνωρίζονται και δεν υποβάλλονται σε θεραπεία ενώ 10% περίπου των καταθλιπτικών ασθενών αυτοκτονούν. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προβλέπει ότι μέχρι το έτος 2020 η κατάθλιψη θα είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα υγείας στον αναπτυσσόμενο κόσμο προσβάλλοντας πιθανόν περισσότερο από το 25% του πληθυσμού και μέχρι τότε, η βαριά κατάθλιψη θα αποτελεί το δεύτερο σημαντικότερο αίτιο θανάτου και ανικανότητας, αν και παρόλα αυτά η κατάθλιψη είναι θεραπεύσιμη.

                                                                           

Τι είναι όμως η κατάθλιψη;

    Όλοι αισθανόμαστε κάποια στιγμή στη ζωή μας ή ακόμη και πολύ συχνά μελαγχολικοί, λυπημένοι ή στενοχωρημένοι. Αισθανόμαστε απογοήτευση μετά από μια αποτυχία ή θλίψη μετά από ένα χωρισμό ή μια απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου. Τα συναισθήματα αυτά είναι το φυσιολογικό επακόλουθο των καλών και άσχημων στιγμών της ζωής μας. Τα αρνητικά αυτά αισθήματα είναι φυσιολογικά και δεν επηρεάζουν σημαντικά τη δυνατότητά μας να ανταποκρινόμαστε στις καθημερινές μας υποχρεώσεις. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι είναι και χρήσιμα στο βαθμό που μας βοηθούν να γνωρίσουμε καλύτερα κάποιες αδυναμίες του χαρακτήρα μας. Η θλίψη μας σκληραγωγεί και μας εκπαιδεύει ώστε να μπορούμε να αντιμετωπίζουμε δυναμικά τις αντιξοότητες που μπορεί να προκύψουν αργότερα στη ζωή μας. Η αυτογνωσία που προκύπτει μέσα από τις αρνητικές εμπειρίες μας βοηθά να κάνουμε προσπάθειες να αλλάξουμε τον εαυτό μας ώστε να αποφεύγουμε στο μέλλον τις αρνητικές συνέπειες των ανώριμων συμπεριφορών.

     Στην περίπτωση όμως που η θλίψη αντί να μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου γίνεται πιο έντονη και διαρκεί περισσότερο από δύο εβδομάδες εμποδίζοντας τις φυσιολογικές δραστηριότητες της ομαλής ζωής όπως είναι η δουλειά, η διατροφή, ο ύπνος και οι στενές μας σχέσεις τότε είναι πιθανόν να υποφέρουμε από κατάθλιψη και να χρειαζόμαστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού για να την αντιμετωπίσουμε. Αυτό που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη δεν είναι η παρουσία των αρνητικών αισθημάτων αλλά η μεγάλη ένταση και η μακρά τους διάρκεια.

Ποια είναι τα συμπτώματα της κατάθλιψης; 

•  συνεχόμενη θλίψη 
• ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως η δυσκοιλιότητα, οι κεφαλαλγίες, διαταραχές της περιόδου, διάφορα σωματικά άλγη στην σπονδυλική στήλη και του θώρακα, δύσπνοια, συνοδεύουν συχνά την κατάθλιψη, ώστε πολλοί ασθενείς επικεντρώνονται στα προβλήματα αυτά καθαυτά χωρίς να συνειδητοποιούν ότι έχουν κατάθλιψη
•  απώλεια ενέργειας και εξάντληση 
• περισσότερη ή λιγότερη όρεξη για φαγητό με αποτέλεσμα την απώλεια ή την απόκτηση κιλών
  
• περισσότερος ή λιγότερος ύπνος (μπορεί να κοιμάται ελάχιστα ή να κοιμάται το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας) 
• τάσεις απομόνωσης, κοινωνική απόσυρση
• άγχος, ανησυχία, αναποφασιστικότητα 
• απογοήτευση, αδιαφορία σχεδόν για τα πάντα και τη ζωή 
• απώλεια του ενδιαφέροντος για την αναζήτηση ερωτικού συντρόφου ή για την ερωτική επαφή. 
• αισθήματα ενοχής, ανασφάλειας, αυτοκατηγορίας και ανικανότητας 
• κακή διάθεση, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας σχεδόν σε καθημερινή βάση 
• μείωση του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης σε όλες ή σχεδόν όλες τις ασχολίες, ακόμα και σε αυτές που τον ευχαριστούσαν 
• ανησυχία, απαισιοδοξία, καμία ελπίδα για το μέλλον (του φαίνονται όλα «μαύρα») 
• συχνές σκέψεις σχετικά με το θάνατο και την αυτοκτονία που ίσως πάρουν και τη μορφή της «απόπειρας»

    Ποιοι είναι οι τύποι της κατάθλιψης;

Οι μορφές που μπορεί να πάρει η κατάθλιψη είναι οι εξής:

• Η ήπια κατάθλιψη. Δεν πρέπει, όμως, να αγνοηθεί γιατί  μπορεί να εξελιχθεί σε μέσης βαρύτητας κατάθλιψη. 
• Η μέσης βαρύτητας κατάθλιψη, η οποία χαρακτηρίζεται από μειωμένη λειτουργικότητα του ατόμου μέσα στο σπίτι του ή στη δουλειά του. 
• Η βαριά κατάθλιψη είναι μια σοβαρή νόσος. Προκαλεί σημαντική και έντονη διαταραχή σε όλους τους τομείς λειτουργικότητας  και συχνά συσχετίζεται με ιδέες αυτοκτονίας.

Η κατάθλιψη μπορεί να ορισθεί επιπλέον ως μονοπολική ή διπολική. Στην μονοπολική κατάθλιψη, τα άτομα μπορεί να υποφέρουν από επανειλημμένα επεισόδια κατάθλιψης. Ωστόσο, η διάθεσή τους επανέρχεται στο φυσιολογικό στο τέλος ενός επεισοδίου κατάθλιψης. Η διπολική κατάθλιψη, αντίθετα, χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενα διαστήματα κατάθλιψης και μανίας, όπου το άτομο έχει υπερβολική αίσθηση ευεξίας, που μπορεί να το καταστήσει ιδιαίτερα ριψοκίνδυνο. Ο τύπος αυτός αναφέρεται και ως διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη).

     Η δυσθυμία είναι μια μορφή κατάθλιψης στην οποία τα συμπτώματα είναι παρόμοια αλλά ηπιότερα από εκείνα της μείζονος κατάθλιψης και χαρακτηρίζεται από μεγάλη διάρκεια.

Υπάρχουν πολλά ειδικά σύνδρομα όπως η εποχική κατάθλιψη, που παρατηρείται συνήθως μόνο το χειμώνα, μπορεί να οφείλεται στην απουσία ηλιακής ακτινοβολίας και  ανταποκρίνεται σε έκθεση σε τεχνητό φως, η επιλόχεια κατάθλιψη, που εμφανίζεται σε μητέρες μήνες μετά τον τοκετό και η επιλόχεια ψύχωση, που έχει συμπτώματα παρόμοια με εκείνα της μανιοκατάθλιψης.

Η εποχιακή κατάθλιψη, μια πάθηση συχνότερη στις βόρειες χώρες από ότι στην Ελλάδα, που συνδέεται με την μειωμένη ηλιοφάνεια. Ο Ιπποκράτης πρώτος κατέγραψε την συσχέτιση έναρξης της κατάθλιψης το φθινόπωρο.  

    Τέλος, η χρόνια κατάθλιψη είναι η υποτροπή και η μετάπτωση στη χρονιότητα είναι η πιθανότερη εξέλιξη στην περίπτωση της κατάθλιψης στην περίπτωση που δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Το άτομο συνεχίζει να είναι καταθλιπτικό για μεγάλο διάστημα και αν η χρόνια κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μειωμένη λειτουργικότητα, μερικοί από αυτούς τους ασθενείς μπορεί να θεωρηθούν χρόνια καταθλιπτικοί ακόμη και όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένα καταθλιπτικά συμπτώματα. 

Για την αποφυγή της παγίδας της χρόνιας κατάθλιψης, πολύ μεγάλη σημασία έχει η δραστική, γρήγορη και παρατεταμένη θεραπεία όσο το δυνατόν πιο άμεσα.

 

                         Γιατί νιώθω τόσο αδύναμος;                                                 Όταν υποφέρουμε από κατάθλιψη αισθανόμαστε ότι τίποτε δεν μπορεί να μας παρηγορήσει. Ακόμη και όταν γνωρίζουμε τι είναι αυτό που θα μπορούσε να ανεβάσει τη διάθεσή μας, δεν μπορούμε να το κάνουμε. Η γνώση από μόνη της δεν μπορεί να μας ελευθερώσει. Ξέρουμε αλλά δεν μπορούμε. Η κατάθλιψη μοιάζει με «αγκάθινες αλυσίδες» που έχουν μεγαλώσει και ματώσει την ψυχή μας, μας κρατούν δέσμιούς τους (μέσα στον εαυτό μας) και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε τη ζωή μας ελεύθερα και ευτυχισμένα. Μπορεί τα άτομα γύρω μας να μας δίνουν συμβουλές αλλά σε εμάς φαντάζουν περιττές και μάταιες, παρόλο που αναγνωρίζουμε την αξία και την ευεργετικότητα τους. Εμείς νιώθουμε ότι είναι αδύνατον να κάνουμε κάτι που θα μπορούσε να μας βοηθήσει. Αυτό που νιώθουμε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο είναι η αδυναμία μας να επιθυμήσουμε κάτι, να εμπνευσθούμε από κάτι, να ενδιαφερθούμε για κάτι. Σα να έχει χαθεί μέσα μας η ικανότητά μας να επιθυμούμε και να προσπαθούμε να ικανοποιήσουμε τις επιθυμίες μας. Από τη μία, γνωρίζουμε τι είναι αυτό που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει αλλά απ’ την άλλη δεν νιώθουμε να μας ενδιαφέρει. Γνωρίζουμε τι είναι αυτό που θα έπρεπε να μας αρέσει αλλά δεν μας αρέσει. Γνωρίζουμε τι είναι αυτό που θα έπρεπε να κάνουμε αλλά δεν μπορούμε να το κάνουμε. Γνωρίζουμε τι είναι αυτό που οι άλλοι θέλουν από εμάς αλλά δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε.

Η κατάθλιψη δεν μας «αφήνει» στην παρούσα φάση της ζωής μας να ελπίζουμε. Έχουμε χάσει την ελπίδα ή καλύτερα η ελπίδα έπαψε να λειτουργεί μέσα μας… η ελπίδα που θα μπορούσε να φέρει την θεραπευτική αλλαγή.

Και όταν συνειδητοποιούμε ότι έχει διαταραχθεί η ικανότητά μας να επιδιώκουμε αυτό που είναι ωφέλιμο για εμάς και για τους άλλους νιώθουμε ενοχές και κατηγορούμε τον εαυτό μας για όσα δεν μπορούμε να καταφέρουμε. Είμαστε παγιδευμένοι ανάμεσα στην αδυναμία και την ενοχή. Νιώθουμε κατώτεροι, μειωμένοι, ανάξιοι, άχρηστοι.
     Είναι όμως αδύνατο να σπάσουμε τις «αγκάθινες αλυσίδες», να ελευθερωθούμε από την παγίδα της κατάθλιψης, μόνο με τις δικές μας συνειδητές προσπάθειες. Πολλές φορές όσο περισσότερο προσπαθούμε τόσο περισσότερο αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε.

Με ποιους τρόπους μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου;

1. Αποδοχή της αδυναμίας μας

Αφού καταλαβαίνουμε ότι είναι μάταιο να αντιμετωπίσουμε μόνοι μας την κατάθλιψη δυναμικά, ξέροντας ότι αυτό που μας λείπει είναι η δύναμη, η αποφασιστικότητα και η αγωνιστικότητα το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να συμφιλιωθούμε με αυτό που είμαστε αυτή τη στιγμή, με αυτό που νιώθουμε και με αυτό που μπορούμε. Να ζούμε μαζί της, να συμβιώνουμε όσο πιο αρμονικά γίνεται με την κατάθλιψη μας. Δεχόμαστε όσο πιο ήρεμα γίνεται όσα διαδραματίζονται μέσα μας και γύρω μας και περιμένουμε να επιστρέψουν οι δυνάμεις μας ώστε να μπορέσουμε να συμπεριφερθούμε και πάλι δυναμικά.

2. Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Αν και είναι καλό πάντα να αποφεύγουμε την αλόγιστη χρήση φαρμάκων στην περίπτωση της κατάθλιψης τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι πολύ βοηθητικά. Τα αντικαταθλιπτικά είναι σχετικά αθώα φάρμακα. Δεν προκαλούν εξάρτηση, δεν έχουν σημαντικές παρενέργειες και είναι δυνατόν να μας προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Αν συνδυαστούν, βέβαια, και με τη Συμβουλευτική-Ψυχοθεραπεία  τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι και σωτήρια, συνήθως στις πιο βαριές μορφές κατάθλιψης.

Τα αντικαταθλιπτικά δεν δρουν άμεσα. Η βελτίωση της διάθεσης απαιτεί συνήθως  τρεις εβδομάδες και  περισσότερο, αντίθετα από  τα ηρεμιστικά, που έχουν άμεση δράση. Μπορεί αρχικά να παρατηρήσει κανείς βελτίωση στον ύπνο. Η βελτίωση της διάθεσης όμως ακολουθεί αργότερα. Οι παρενέργειες εμφανίζονται συνήθως από την αρχή της θεραπείας, είναι  ήπιες και συνήθως υποχωρούν, αλλά αν δεν είναι ανεκτές, θα πρέπει να επικοινωνήσει ο ασθενής με τον γιατρό του.

Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος/θεραπευτής σύμφωνα με την κρίση του και με τη σοβαρότητα της κατάστασης θα είναι εκείνος που θα αποφασίσει αν το άτομο έχει ανάγκη να ακολουθήσει φαρμακοθεραπεία ή όχι. Γι’ αυτό το λόγο συστήνεται πάντα να επισκέπτονται τα άτομα πρώτα έναν ψυχολόγο για να δει την κατάσταση την οποία βρίσκονται και μετά αν το κρίνει αυτός θα παραπέμψει το άτομο σε ένα ψυχίατρο, ο οποίος και θα του χορηγήσει και την κατάλληλη φαρμακευτική μέθοδο.

  

 3. Συμβουλευτική-Ψυχοθεραπεία 

 Η κατάθλιψη μας φανερώνει ότι το «πρόβλημα» που αιωρείται και βασανίζει το άτομο υπάρχει σε ένα βαθύτερο επίπεδο, το οποίο αν δεν προσεγγιστεί θα αντιμετωπιστεί φευγαλέα και κατά ένα μέρος του.  Η Συμβουλευτική-Ψυχοθεραπεία έχει ακριβώς αυτόν τον στόχο, να «αντιμετωπίσει» το πρόβλημα στη ρίζα του φτάνοντας στο βάθος του συναισθήματος, στην ψυχή του ατόμου.  Αν το άτομο δεν ανοίξει την ψυχή του και εκφράσει αληθινά τα συναισθήματά του, δεν θα μπορέσει να ξεφύγει εύκολα από τα καταθλιπτικά του συναισθήματα και το αδιέξοδο που νιώθει ότι βρίσκεται.

 Μέσα μας υπάρχουν προβλήματα σε ένα βαθύτερο επίπεδο που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Δεν πρόκειται για μια απλή ασθένεια αλλά για μια μορφή επικοινωνίας, για ένα μήνυμα που πρέπει να αποκωδικοποιήσουμε.
    Ο Συμβουλευτικός ψυχολόγος/θεραπευτής μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τους ψυχολογικούς λόγους οι οποίοι συμβάλλουν στη δημιουργία των καταθλιπτικών αισθημάτων και να μας υποστηρίξει στην πορεία της θεραπευτικής μας αλλαγής.

Η Συμβουλευτική-Ψυχοθεραπεία μπορεί να μας βοηθήσει:   

- Nα εξερευνήσουμε σκέψεις και συμπεριφορές που συμβάλλουν στη δημιουργία αισθημάτων απογοήτευσης, μειονεκτικότητας και ενοχής τα οποία οδηγούν στην κατάθλιψη.
- Nα κατανοήσουμε ποια από τα προβλήματα που μας απασχολούν μπορούμε να επιλύσουμε και με ποιο τρόπο και ποια δεν μπορούμε να επιλύσουμε αλλά οφείλουμε να τα αποδεχτούμε και να ζήσουμε αρμονικά μαζί τους.
- Nα ξαναβάλουμε σταδιακά στη ζωή μας ευχάριστες δραστηριότητες που μπορούν να ξυπνήσουν μέσα μας τη χαρά της ζωής.

- Να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας με τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
- Να εκφράζουμε τα αληθινά μας συναισθήματα όταν θέλουμε πραγματικά να επικοινωνήσουμε ακόμη και όταν αυτά είναι αρνητικά (π.χ. θυμός, επιθετικότητα, θλίψη, αγανάκτηση).
 - Να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας και να μην υποχωρούμε από φόβο στις απόψεις των άλλων, ανεβάζοντας τη χαμένη αυτοπεποίθησή μας.
- Να στηρίζουμε τις επιλογές μας στις δικές μας αξίες και τις δικές μας επιθυμίες.
- Να ανακτήσουμε τον έλεγχο της ζωής μας.
- Να βάζουμε ρεαλιστικούς στόχους για το μέλλον που μπορούν να μας δώσουν νόημα και να αναλαμβάνουμε το ρίσκο και την ευθύνη αυτών των επιλογών.

Όσο πιο σοβαρή είναι η κατάθλιψη που μας βασανίζει τόσο πιο δύσκολο είναι να μπορέσουμε να νιώσουμε καλύτερα μετά από μια συνάντηση με τον ψυχοθεραπευτή. Αυτό γίνεται διότι η ίδια η κατάθλιψη δεν μας αφήνει να νιώσουμε καλύτερα, να δούμε τον εαυτό μας πιο αισιόδοξα, να ελπίσουμε σε κάποια αλλαγή. Ότι και να μας λένε, ακόμα και τα αγαπημένα μας πρόσωπα, εμείς το παίρνουμε στραβά. Δίνουμε σε όλα αρνητικό νόημα. Βλέπουμε μόνο την κακή όψη των πραγμάτων.

Ο ψυχολόγος/θεραπευτής εξάλλου δεν θέλει απλά να μας παρηγορήσει αλλά να μας βοηθήσει να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Είναι λοιπόν πιθανόν να βάλλουμε και τον θεραπευτή στην κατάθλιψή μας και να νομίσουμε ότι δεν είναι αρκετά καλός και ότι δεν μπορεί να μας βοηθήσει.

Όσο πιο υγιείς και δυνατοί αισθανόμαστε τόσο πιο εύκολα μπορούμε με τη βοήθεια του Συμβουλευτικού ψυχολόγου/θεραπευτή να δουλέψουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο με τον εσωτερικό μας κόσμο για να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να μάθουμε τεχνικές αντιμετώπισης των αρνητικών σκέψεων και αισθημάτων. Η αυτογνωσία και η ανάπτυξη των ψυχολογικών μας δεξιοτήτων θα μας βοηθήσει να χειριζόμαστε σωστά τις εσωτερικές και τις εξωτερικές αντιξοότητες ώστε να  μην ξαναζήσουμε ποτέ πια στο μέλλον  άλλη καταθλιπτική περίοδο.

Συνοψίζοντας…

είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι η κατάθλιψη είναι μια «ασθένεια» που μπορεί να θεραπευτεί και ότι όσο πιο γρήγορα διαπιστωθεί από το άτομο ή τον περίγυρό του τόσο πιο εύκολα μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη βοήθεια ενός ειδικού. Γι’ αυτό και όταν νιώσεις καταθλιπτικά συμπτώματα για ένα διάστημα πάνω από 2-3 εβδομάδες είναι καλό δράσεις άμεσα. ΜΗΝ ΑΦΗΣΕΙΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ ΑΝΕΜΠΟΔΙΣΤΗ ΜΕΣΑ ΣΟΥ. ΔΡΑΣΕ ΑΜΕΣΑ!